Godina ratova, protesta, prirodnih katastrofa i političkih previranja – ukratko je opis 2020. koju smo ispratili neuobičajeno, bez organizovanih slavlja i pompe. Ostaće zabilježena prije svega kao godina pandemije koronavirusa od kojeg je do sada širom svijeta preminulo gotovo dva miliona ljudi, koji je zaustavio ekonomiju, onemogućo putovanja i razdvojio ljude. Ipak, život nije stao, sukobi nisu zaustavljeni, izbora je bilo, kao i promjena vlasti, piše Insajder.
Teška i neizvjesna 2020. godina počela je eskalacijom višegodišnjih tenzija u odnosima Irana i SAD nakon ubistva jednog od najmoćnijih Iranaca, generala Kasema Solejmanija, u noći između 2. i 3. januara po naređenju američkog predsjednika Donalda Trampa. Solejmani je ubijen bespilotnom letjelicom kod Bagdada, tri dana poslije upada pripadnika proiranskih formacija u kompleks Ambasade SAD u Iraku. Na ubistvo Solejmanija Iran je odgovorio 8. januara raketnim napadima na dvije baze u Iraku, kada je povređeno više od 100 američkih vojnika. Istog dana, iranska vojska je oborila ukrajinski avion na letu od Teherana ka Kijevu, što je priznala tri dana kasnije, navodeći da je vojnik za letjelicu mislio da je krstareća raketa. Poginulo je svih 176 putnika i članova posade.
Do novih tenzija ponovo je došlo krajem novembra zbog ubistva iranskog atomskog fizičara Mohsena Fahrizadeha, jednog od najzaslužnijih za razvoj iranskog nuklearnog programa, za čije je ubistvo Teheran optužio Izrael i SAD.
Rat u Nagorno-Karabahu
Neprijateljstva i tenzije u 2020. godini eskalirali su i u Nagorno-Karabahu, gdje su krajem septembra izbili višenedeljni sukobi i zmeđu Jermenije i Azerbejdžana. Višedecenijski konflikt dvije zemlje oko ove azerbejdžanske oblasti pod kontrolom jermenskih separatista doveo je do rata i najintenzivnijih sukoba od 1994. sa više hiljada ubijenih, uz optužbe međunarodnih organizacija da su obje strane počinile ratne zločine.
Posle tri neuspjela pokušaja postizanja dogovora o humanitarnom primirju, Azerbejdžan i Jermenija su 9. novembra pod pokroviteljstvom Rusije potpisali sporazum kojim su okončani sukobi. Jermenija je mirovni sporazum prihvatila nakon što je vojska Azerbejdžana prodrla duboko u teritoriju Nagorno-Karabaha, poslije čega je Baku povratio kontrolu nad dijelovima spornog regiona i okolnim teritorijama. Dok Azerbejdžan sporazum smatra pobjedom, brojni Jermeni ga vide kao izdaju i na masovnim protestima traže ostavku vlade.
Teroristički napadi u Francuskoj
Tokom 2020. godine došlo je i do zaoštravanja odnosa Francuske i muslimanskog svijeta nakon ubistva nastavnika Samuela Patija kome je 18-godišnji islamista čečenskog porijekla odrubio glavu na periferiji Pariza u oktobru, kao i tri odvojena napada na Francuze u Nici, Avinjonu i Džedi.
Nastavnik Pati je ubijen jer je đacima na času o slobodi izražavanja pokazivao karikature muslimanskog proroka Muhameda iz časopisa Šarli ebdo. Predsjednik Francuske Emanuel Makron rekao je na komemoraciji da Francuska kao zemlja demokratije i slobode izražavanja neće odustati od karikatura. Iako nije eksplicitno pomenuo karikature proroka Muhameda, Makronova izjava je izazvala veliko nezadovoljstvo u muslimanskim zemljama koje su organizovale demonstracije protiv njega i pozvale na bojkot francuskih proizvoda.
Antirasistički protesti u svijetu
Smrt Afroamerikanca Džordža Flojda krajem maja u Sjedinjenim Američkim Državama, za čije ubistvo je optužen bijeli policajac, doveo je do antirasističkih demonstracija i nemira u toj zemlji, a potom su se pod parolom “Crni životi su važni” (Black Lives Matter) protesti solidarnosti proširili i gotovo čitavim svijetom.
Flojd je umro 25. maja u Mineapolisu, poslije intervencije bijelog policajca Dereka Čovina, koji je prema optužnici, prilikom hapšenja gotovo devet minuta držao koljeno na Flojdovom vratu, uključujući dva minuta i 53 sekunde pošto je izgubio svijest.
Eksplozija u Bejrutu
U avgust 2020. svijet je potresla vijest o eksploziji 2.750 tona amonijum – nitrata u Bejrutu, koja je potpuno razorila luku libanske prestonice, ostavljajući krater dubok 43 metra. Više od 300.000 ljudi ostalo je bez krova nad glavom, poginulo je najmanje 170 osoba, a više od 5.000 je povrijeđeno. Materijalna šteta procijenjena je na više od tri milijarde dolara.
Ovaj događaj doveo je do protesta građana Libana, već nezadovoljnih zbog ekonomske krize, koji su kulminirali sukobima sa policijom i padom Vlade.
Politička previranja
U godinu smo ušli sa Bregzitom, a sa njim i izašli iz 2020. Velika Britanija je 31. januara izašla iz Evropske unije, poslije 47 godina provedenih u ovoj zajednici naroda. Prelazni period, određen do 31. decembra 2020, u kome je ostala dio jedinstvenog tržišta EU i carinske unije obilježen je višemjesečnim iscrpljujućim pregovorima. Okončan je postizanjem sporazuma o trgovinskim odnosima poslije 1. januara 2021. u posljednji čas i njegovim potpisivanjem 30. decembra.
Obje strane zadovoljne su sporazumom, prema kojem će se njihova trgovinska razmjena od 900 milijardi dolara godišnje odvijati bez carina i kvota. Britanski parlament je posljednjeg dana 2020. godine ratifikovao sporazum dok vlade članica EU i Evropski parlament sporazum tek treba da odobre. Britancisu se na referendumu u junu 2016. izjasnili za izlazak iz EU, i tako postali prva članica koja je to učinila.
Izbori, promjene, protesti…
Pandemija koronavirusa u svijetu je gotovo onemogućila putovanja i na momente potpuno zaustavila privredu, ali su uprkos tome izbori u brojnim zemljama ipak održani.
Predsjednički izbori u Bjelorusiji početkom avgusta doveli su do političke krize, kada su širom zemlje počeli masovni antivladini protesti, inicirani zvaničnim rezultatima glasanja prema kojima je dugogodišnji autoritarni predsjednik Aleksandar Lukašenko osvojio više od 80 posto glasova. Protivnici Lukašenka tvrde da su izbori pokradeni, najistaknutiji opozicionari su uhapšeni, a glavni rival Lukašenku Svetlana Tihanovska se nakon izbora sklonila u Litvaniju da bi izbjegla hapšenje.
Protesti građana ne jenjavaju ni poslije četiri i po mjeseca, uprkos represiji nad demonstrantima. Od početka demonstracija u avgustu, najmanje četiri osobe su umrle ili na protestu ili poslije hapšenja, a uhapšeno je više od 30.000 ljudi. Lukašenko, koji od jula 1994. čvrstom rukom vlada Belorusijom, ima podršku Rusije, a za podsticanje protesta optužuje zapadne zemlje. EU je uvela sankcije Lukašenku i desetinama odgovornih za izborne manipulacije i represiju nad protivnicima vlasti.
Nakon novembarskih izbora SAD su dobile novog predsjednika pošto je dosadašnji predsjednik i kandidat republikanaca Donald Tramp izgubio je od demokrate Džozefa Bajdena. Na izbore je izašlo rekordnih 155 miliona Amerikanaca, od kojih je dvije trećine glasalo unapred ili putem pošte, te pobjednik, kao rijetko kada, nije bio poznat u izbornoj noći. Ovi izbori ostaće upamćeni po Trampovom osporavanju rezultata od izborne noći, koji tvrdi da je pokraden, iako su sudovi odbacili više od 50 njegovih tužbi.
Kraj vladavine DPS-a u Crnoj Gori
Izbori su doveli i do promjene vlasti i u regionu. Nakon 30 godina vladavine Demokratske partije socijalista Mila Đukanovića u Crnoj Gori, tesnom većinom glasova na vlast su došle tri koalicije čije su okosnice Demokratski front, Demokratska Crna Gora i Građanski pokret URA, koje imaju 41 od 81 poslanika.
Izborni rezultat je u prvi plan izbacio do kampanje anonimnog univerzitetskog profesora Zdravka Krivokapića, bliskog Srpskoj pravoslavnoj crkvi, koji je kao nosilac liste oko Demokratskog fronta, postao premijer. Jedna od prvih aktivnosti nove vladajuće većine bila je promjena Zakona o slobodi vjeroispovijesti čije usvajanje je izazvalo proteste građana i SPC što je i dovelo do pada Đukanovićevog DPS-a sa vlasti, ali i pogoršanja odnosa sa Srbijom.
Nova promjena spornog zakona dovela je do novih protesta građana čime je Crna Gora godinu i počela i završila demonstracijama zbog Zakona o slobodi vjeroispovijesti.
Lokalne izbore u Bosni i Hercegovini, održane 15. novembra, obilježio je poraz Dodikovog Saveza nezavisnih socijaldemokrata u Banjaluci, čime je ova stranka poslije više od 22 godine izgubila mjesto prvog čovjeka grada. Opozicioni kandidat Draško Stanivuković postao je novi gradonačelnik, a Dodik je u izbornoj noći zaprijetio Banjalučanima da će im biti isključeno grijanje i da grad više neće imati finansijsku pomoć entitetskih institucija. Dodikov SNSD je pretrpio poraz i u Bijeljini, gdje je pobjedio opozicioni kandidat Ljubiša Petrović. Poraz Dodikovog SNSD u dva najveća grada Republike Srpske analitičari ocjenjuju kao početak velikih političkih promjena, odnosno kraja njegove 15-godišnje vladavine na nivou tog entiteta.
Neumoljiva priroda
Sezona uragana i ove godine odnijela je brojne živote. Jedan od najjačih ove godine, uragan Eta, tokom novembra ostavio je najmanje 150 mrtvih ili nestalih u Gvatemali. Ova zemlja je u Centralnoj Americi pretrpjela najžešći udar uragana, prije no što je oslabio i vratio se nad Karipsko more gdje je zaprijetio Kubi, Jamajci i Floridi.
Eta je ukupno ostavila skoro 180 mrtvih ili nestalih i hiljade žrtava u šest zemalja Centralne Amerike.
Na momente zastrašujuća 2020. godina ispraćena je potresnim scenama iz Hrvatske koju je ove godine potresla serija jakih zemljotresa, a najači se dogodio samo nekoliko dana prije ulaska u 2021. godinu.
U potresu jačine 6,2 stepeni po Rihteru, koji je 29. decembra pogodio područje Petrinje poginulo je najmanje sedam ljudi, na desetine je povrijeđeno, a osim Petrinje, koja je gotovo razorena, materijalna šteta vidljiva je i u Sisku i Zagrebu.
Prethodno je Hrvatsku i u martu pogodio snažan zemljotres. U potresu jačine 5,5 stepeni po Rihteru koji je tada pogodio Zagreb i okolinu smrtno je stradala 15-godišnjakinja, a povređeno je 27 osoba, od kojih 17 teže. Oštećene su brojne stambene zgrade, kuće, bolnice, škole, muzeji, vjerski objekti, ali i automobili na koje su padali dijelovi fasada i krovova. Brojni građani su napustili domove, a mnogi su još u privremenim smještajima.
